विभ्रामक डिसऑर्डर हे मनोविकाराच्या इतर लक्षणांशिवाय, कमीत कमी 1 महिन्यापर्यंत टिकून राहणाऱ्या खोट्या विश्वासांद्वारे (भ्रम) दर्शविले जाते.

विभ्रम हे चुकीच्या समजुतींसाठी संबोधित केले जातात की वैचारिक भ्रामक समजुती याउलट स्पष्ट, वाजवी पुराव्यांसमोर अपरिवर्तित राहतात; जेव्हा विश्वास अधिक प्रशंसनीय असतात (उदा. जोडीदार अविश्वासू असतो) तेव्हा हा फरक करणे कधीकधी कठीण असते.

सायकोसिसच्या इतर कोणत्याही लक्षणांशिवाय (उदा., भ्रम, अव्यवस्थित बोलणे किंवा वागणूक, नकारात्मक लक्षणे) नसलेल्या भ्रमांच्या उपस्थितीने स्किझोफ्रेनियापासून भ्रामक विकार वेगळे केले जातात. भ्रम असू शकतात

• विचित्र: त्यामध्ये अशा परिस्थितींचा समावेश होतो ज्यांचे अनुसरण करणे, विषबाधा होणे, संसर्ग होणे, दूरवर प्रेम करणे किंवा एखाद्याच्या जोडीदाराने किंवा प्रियकराने फसवणे.
• विचित्र: ते अकल्पनीय परिस्थितींचा समावेश करतात जसे की कोणीतरी डाग न ठेवता त्यांचे अंतर्गत अवयव काढून टाकले असा विश्वास.

स्किझोफ्रेनियाच्या विरूद्ध, भ्रामक विकार तुलनेने असामान्य आहे. सुरुवात सामान्यत: आक्रामक असते, मध्यम किंवा उशीरा प्रौढ जीवनात होते. मनोसामाजिक कार्य स्किझोफ्रेनियामध्ये आहे तितके बिघडलेले नाही आणि सामान्यत: भ्रामक समजुतीतून बिघाड उद्भवतात.

जेव्हा वृद्ध रूग्णांमध्ये भ्रमनिरास विकार होतो, तेव्हा त्याला कधीकधी पॅराफ्रेनिया म्हणतात. हे सौम्य स्मृतिभ्रंश सह अस्तित्वात असू शकते. हलक्या स्मृतिभ्रंश झालेल्या वृद्ध रुग्णाने नोंदवलेले वडिलधार्जिणे व भ्रांती वेगळे करण्यासाठी डॉक्टरांनी सावधगिरी बाळगली पाहिजे.

• विभ्रामक विकाराची लक्षणे आणि चिन्हे

भ्रामक डिसऑर्डर आधीपासून अस्तित्वात असलेल्या पॅरानॉइड व्यक्तिमत्व विकारातून उद्भवू शकतो. अशा लोकांमध्ये, इतरांबद्दलचा व्यापक अविश्वास आणि संशय आणि त्यांचे हेतू प्रौढत्वात सुरू होतात आणि आयुष्यभर वाढतात.

सुरुवातीच्या लक्षणांमध्ये शोषण झाल्याची भावना, मित्रांच्या निष्ठा किंवा विश्वासार्हतेबद्दल व्यस्तता, सौम्य टिप्पण्या किंवा घटनांमध्ये धमकावणारे अर्थ वाचण्याची प्रवृत्ती, सतत राग बाळगणे आणि समजल्या गेलेल्या क्षुल्लकांना प्रतिसाद देण्याची तयारी यांचा समावेश असू शकतो.

भ्रामक विकाराचे अनेक उपप्रकार ओळखले जातात:

• इरोटोमॅनियाक/ प्रेमविषयक: रुग्णांचा असा विश्वास आहे की दुसरी व्यक्ती त्यांच्या प्रेमात आहे. दूरध्वनी, पत्रे, पाळत ठेवणे किंवा पाठलाग करून भ्रमाच्या वस्तूशी संपर्क साधण्याचे प्रयत्न सामान्य आहेत. या उपप्रकारातील लोकांचा या वर्तनाशी संबंधित कायद्याशी विरोधाभास असू शकतो.

• चरित्र भव्यता : रुग्णांचा असा विश्वास आहे की त्यांच्याकडे उत्तम प्रतिभा आहे किंवा त्यांनी एक महत्त्वाचा शोध लावला आहे.

• मत्सर: रुग्णांचा असा विश्वास आहे की त्यांचा जोडीदार किंवा प्रियकर अविश्वासू आहे. हा विश्वास संशयास्पद पुराव्यांद्वारे समर्थित चुकीच्या निष्कर्षांवर आधारित आहे. ते शारीरिक हल्ल्याचा अवलंब करू शकतात.

• छळ करणारा: रुग्णांचा असा विश्वास आहे की त्यांच्याविरुद्ध कट रचला जात आहे, त्यांची हेरगिरी केली जात आहे, बदनामी केली जात आहे किंवा त्रास दिला जात आहे. ते न्यायालये आणि इतर सरकारी संस्थांकडे अपील करून न्याय मिळवण्याचा वारंवार प्रयत्न करू शकतात आणि कल्पना केलेल्या छळाचा बदला म्हणून हिंसाचाराचा अवलंब करू शकतात.

• सोमॅटिक/ शरीरसंबंधीत: भ्रम हा शारीरिक कार्याशी संबंधित आहे, उदा., रुग्णांना असे वाटते की त्यांच्यात शारीरिक विकृती, गंध किंवा परजीवी आहे.

रुग्णांचे वर्तन स्पष्टपणे विचित्र किंवा विचित्र नसते आणि त्यांच्या भ्रमाचे संभाव्य परिणाम (उदा., सामाजिक अलगाव किंवा कलंक, वैवाहिक किंवा कामातील अडचणी) व्यतिरिक्त, रुग्णांच्या कार्यप्रणालीमध्ये लक्षणीय बिघाड होत नाही.

• विभ्रम विकाराचे निदान

• वैद्यकीय मूल्यांकन

निदान मुख्यत्वे क्लिनिकल मूल्यांकन करणे, सखोल इतिहास मिळवणे, आणि भ्रमांशी संबंधित इतर विशिष्ट परिस्थिती नाकारणे यावर अवलंबून असते (उदा. पदार्थांचा वापर, अल्झायमर रोग, अपस्मार, वेड-बाध्यकारी विकार, उन्माद, इतर स्किझोफ्रेनिया स्पेक्ट्रम विकार).

संभाव्य धोक्याचे मूल्यांकन, विशेषत: रुग्ण त्यांच्या भ्रमावर कृती करण्यास किती प्रमाणात इच्छुक आहेत, हे खूप महत्वाचे आहे.

• विभ्रामक डिसऑर्डरसाठी रोगनिदान

विभ्रामक डिसऑर्डर सहसा गंभीर कमजोरी किंवा व्यक्तिमत्त्वात बदल घडवून आणत नाही, परंतु भ्रामक चिंता हळूहळू वाढू शकते. बहुतेक रुग्ण जोपर्यंत त्यांच्या कामात त्यांच्या भ्रमाशी संबंधित गोष्टींचा समावेश होत नाही तोपर्यंत ते कामावर राहू शकतात.

• विभ्रम विकार उपचार

• प्रभावी वैद्य-रुग्ण संबंध प्रस्थापित करणे
• गुंतागुंतीचे व्यवस्थापन
• कधीकधी अँटीसायकोटिक्स

उपचारांचा उद्देश प्रभावी डॉक्टर-रुग्ण संबंध प्रस्थापित करणे आणि गुंतागुंत व्यवस्थापित करणे आहे. अंतर्दृष्टीचा पुरेसा अभाव हे उपचारांसाठी एक आव्हान आहे.

रूग्ण धोकादायक असल्याचे मूल्यांकन केल्यास, हॉस्पिटलायझेशन आवश्यक असू शकते.

कोणत्याही विशिष्ट औषधाच्या वापरास समर्थन देण्यासाठी अपुरा डेटा उपलब्ध आहे, जरी अँटीसायकोटिक्स कधीकधी लक्षणे दडपतात.

रुग्णाच्या चिंतेचे प्रमुख क्षेत्र भ्रामक स्थानापासून अधिक रचनात्मक आणि समाधानकारक क्षेत्राकडे हलवण्याचे दीर्घकालीन उपचार ध्येय कठीण परंतु वाजवी आहे.