(अतिक्रियाशीलता- एकाग्रता अभाव विकृती)  (ADHD) कमी एकाग्रता कालावधी आणि जास्त क्रियाकलाप/ चंचल वर्तन आणि आवेग हे मुलाच्या वयासाठी अनुचित आहे जे मुलांच्या बौद्धिक वृद्धीमध्ये किंवा विकासात व्यत्यय आणते.

• ADHD हा मेंदूचा विकार आहे जो जन्मापासून असतो किंवा जन्मानंतर लगेच विकसित होतो.
• काही मुलांना प्रामुख्याने सतत लक्ष, एकाग्रता आणि कार्ये पूर्ण करण्याची क्षमता यामध्ये अडचण येते; काही मुले अतिक्रियाशील आणि आवेगपूर्ण असतात; आणि काही दोन्ही आहेत.
• निदान करण्यासाठी डॉक्टर पालक आणि शिक्षकांनी पूर्ण केलेल्या प्रश्नावली तसेच मुलाचे निरीक्षण वापरतात.
• सायकोस्टिम्युलंट किंवा इतर औषधे तसेच संरचित वातावरण, दिनचर्या, शालेय हस्तक्षेप योजना आणि सुधारित पालकत्व तंत्रांची आवश्यकता असते.

(अतिक्रियाशीलता- एकाग्रता अभाव विकृती) (ADHD) न्यूरोडेव्हलपमेंटल डिसऑर्डर (तंत्रिका विकार)  आहे. जरी एडीएचडी असलेली मुले बर्‍याचदा अतिक्रियाशील आणि आवेगपूर्ण पद्धतीने वागतात, एडीएचडी हा  ‘वर्तन’ विकार (बिहेवियर डीसऑर्डर) नाही.

बाधित मुलांच्या संख्येबद्दल बराच विवाद असला तरी, असा अंदाज आहे की ADHD 5 ते 15% मुलांना प्रभावित करते आणि मुलांमध्ये दुप्पट सामान्य आहे.

ADHD ची अनेक वैशिष्ट्ये 4 वर्षाच्या आधी आणि नेहमी 12 वर्षाच्या आधी लक्षात येतात, परंतु ते मध्यम शालेय वर्षापर्यंत शैक्षणिक कामगिरी आणि सामाजिक कार्यामध्ये लक्षणीय हस्तक्षेप करू शकत नाहीत.

एडीएचडीला पूर्वी जस्ट अटेन्शन डेफिसिट डिसऑर्डर (एडीडी) म्हटले जायचे. तथापि, प्रभावित मुलांमध्ये हायपरएक्टिव्हिटीची सामान्य घटना - जी खरोखरच लक्षाची कमतरता आणि आवेग यांचा शारीरिक विस्तार आहे - वर्तमान शब्दावलीमध्ये बदल घडवून आणली.

ADHD चे तीन प्रकार आहेत.

• बेफिकीर
• अतिक्रियाशील/आवेगपूर्ण
• एकत्रित

एडीएचडीची लक्षणे सौम्य ते गंभीर अशी असतात आणि ती अतिशयोक्तीपूर्ण होऊ शकतात किंवा काही विशिष्ट वातावरणात, जसे की घरी किंवा शाळेत समस्या बनू शकतात. शाळेतील मर्यादा आणि संघटित जीवनशैलीमुळे ADHD ची समस्या निर्माण होते, तर आधीच्या पिढ्यांमध्ये, लक्षणांमुळे मुलांच्या कार्यामध्ये लक्षणीय हस्तक्षेप होत नसावा कारण लोकांच्या बालपणातील सामान्य वर्तनाबद्दल वेगवेगळ्या अपेक्षा होत्या. जरी ADHD ची काही लक्षणे ADHD नसलेल्या मुलांमध्ये देखील उद्भवू शकतात, परंतु ADHD असलेल्या मुलांमध्ये ती अधिक वारंवार आणि गंभीर असतात.

प्रौढांमध्ये एडीएचडी

जरी एडीएचडी हा मुलांचा विकार मानला जातो आणि नेहमीच बालपणात सुरू होतो, परंतु पौगंडावस्थेपर्यंत किंवा प्रौढतेपर्यंत ते ओळखले जाऊ शकत नाही. न्यूरोलॉजिकल फरक प्रौढत्वापर्यंत चालू राहतो आणि जवळजवळ अर्ध्या लोकांमध्ये प्रौढत्वात वर्तन लक्षणे दिसून येतात.

प्रौढांमध्ये, लक्षणे समाविष्ट आहेत.

•एकाग्र करण्यात अडचण

•कार्ये पूर्ण करण्यात अडचण (खराब कार्यकारी कौशल्ये)

•अस्वस्थता

•स्वभावाच्या लहरी

•अधीरता

•नातेसंबंध राखण्यात अडचण.

प्रौढावस्थेत ADHD चे निदान करणे अधिक कठीण असते. मूड डिसऑर्डर आणि चिंता विकारांसह मानसिक विकारांसारखी लक्षणे असू शकतात. जे प्रौढ व्यक्ती अल्कोहोल आणि मनोरंजक औषधांचा गैरवापर करतात त्यांना देखील अशीच लक्षणे असू शकतात. एडीएचडीचे निदान करण्यासाठी डॉक्टर प्रौढांना प्रश्नावली पूर्ण करण्यास सांगतात, परंतु त्यांना दुर्लक्ष किंवा आवेगाच्या नमुनाची पुष्टी करण्यासाठी शाळेतील रेकॉर्डचे पुनरावलोकन करण्याची देखील आवश्यकता असू शकते.

ADHD असलेल्या प्रौढांना प्रभावित मुलांप्रमाणेच उत्तेजक औषधांचा फायदा होऊ शकतो. त्यांना त्यांचे वेळ व्यवस्थापन सुधारण्यासाठी आणि इतर सामना कौशल्ये विकसित करण्यात मदत करण्यासाठी त्यांना समुपदेशनाची देखील आवश्यकता असू शकते.

 

• ADHD ची कारणे

एडीएचडीचे कोणतेही एक विशिष्ट कारण ज्ञात नाही, परंतु अनुवांशिक (वारसा) घटक अनेकदा उपस्थित असतात. संशोधन असे सूचित करते की एडीएचडीमध्ये न्यूरोट्रांसमीटर (मेंदूमध्ये मज्जातंतूंच्या आवेगांना प्रसारित करणारे पदार्थ) मध्ये असामान्यता समाविष्ट असते. इतर काही जोखीम घटकांमध्ये जन्मत: कमी वजन (3 पौंड [1500 ग्रॅम] पेक्षा कमी), डोक्याला दुखापत, मेंदूचा संसर्ग, लोहाची कमतरता, अडथळा आणणारा स्लीप एपनिया, आणि शिस सेवन केले जाणे, तसेच गर्भवस्थेत आई मार्फत मद्य (अल्कोहोल) सेवन, तंबाखू किंवा कोकेन यांचा समावेश होतो. एडीएचडी बालपणातील वेदनादायक घटनांशी देखील संबंधित आहे, उदाहरणार्थ, हिंसा, अत्याचार किंवा दुर्लक्ष.

काही लोकांनी अन्न पदार्थ आणि साखरेमुळे एडीएचडी होऊ शकते की नाही याबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे. जरी काही मुले साखरयुक्त पदार्थ खाल्ल्यानंतर अतिक्रियाशील किंवा आवेगपूर्ण होतात असे वाटत असले तरी, अभ्यासांनी पुष्टी केली आहे की ADHD होऊ देणारे मेंदूतील फरक जन्माच्या वेळी उपस्थित असतात आणि अन्न आणि पर्यावरणीय घटक या विकारास कारणीभूत नसतात.

 

• ADHD ची लक्षणे

ADHD ही मुख्यतः सतत लक्ष, एकाग्रता आणि कार्यात सातत्य (कार्य पूर्ण करण्याची क्षमता) ची समस्या आहे. प्रभावित मुले अतिक्रियाशील आणि आवेगपूर्ण देखील असू शकतात. एडीएचडी असलेल्या प्रीस्कूल मुलांना संप्रेषणामध्ये समस्या असू शकतात आणि त्यांना सामाजिक परस्परसंवादाच्या समस्या असल्याचे दिसून येते. जसजसे मुले शालेय वयात येतात तसतसे ते दुर्लक्षित वाटू शकतात. ते चकचकीत आणि कुरबुर करू शकतात. ते आवेगपूर्ण असू शकतात आणि आऊट ऑफ टर्न बोलतात. नंतरच्या बालपणात, अशी मुले त्यांचे पाय अस्वस्थपणे हलवू शकतात, हात हलवू शकतात आणि हलवू शकतात, आवेगाने बोलतात आणि सहजपणे विसरतात आणि ते अव्यवस्थित असू शकतात. ते सहसा आक्रमक नसतात.

एडीएचडी असलेल्या सुमारे 20 ते 60% मुलांमध्ये वाचन, गणित किंवा लिखित भाषेवर परिणाम करणाऱ्या शिकण्यात अक्षमता असते आणि बहुतेकांना अव्यवस्थित किंवा अपूर्ण गृहपाठ (कार्यकारी कौशल्ये) यामुळे खराब ग्रेड यासारख्या शैक्षणिक समस्या असतात. निष्काळजी चुका आणि विचारांच्या अनुपस्थितीसह कार्य गोंधळलेले असू शकते. प्रभावित मुले सहसा असे वागतात की त्यांचे मन दुसरीकडे आहे आणि ते ऐकत नाहीत. ते सहसा विनंत्यांचे पालन करत नाहीत किंवा शालेय काम, कामे किंवा इतर कर्तव्ये पूर्ण करत नाहीत. एका अपूर्ण कामातून दुसऱ्या कामात वारंवार बदल होऊ शकतात.

प्रभावित मुलांमध्ये स्वाभिमान, नैराश्य, चिंता किंवा ते पौगंडावस्थेपर्यंत पोहोचल्यानंतर अधिकाराचा विरोध अशा समस्या असू शकतात. सुमारे 60% लहान मुलांना अशा प्रकारच्या समस्या असतात जसे की रागाची भावना असते आणि बहुतेक मोठ्या मुलांमध्ये निराशा सहन करण्याची क्षमता कमी असते.

एडीएचडीची चिन्हे अतिक्रियाशीलता-एकाग्रता अभाव विकृती (ADHD) च्या निदानासाठी सर्व चिन्हे असणे आवश्यक नाही. तथापि, निदानासाठी (किंवा एडीएचडीच्या एकत्रित प्रकाराचे निदान करण्यासाठी प्रत्येक गटातून 6) दुर्लक्ष किंवा अतिक्रियाशीलता आणि आवेगाची 6 किंवा अधिक चिन्हे नेहमी उपस्थित असणे आवश्यक आहे. चिन्हे दोन किंवा अधिक परिस्थितींमध्ये उपस्थित असणे आवश्यक आहे (उदाहरणार्थ, घरी आणि शाळेत) आणि सामाजिक किंवा शैक्षणिक कार्यात हस्तक्षेप करणे आवश्यक आहे. चिन्हे: अनेकदा तपशीलांकडे बारकाईने लक्ष देण्यात अपयशी ठरते. काम आणि खेळात लक्ष टिकवून ठेवण्यात अडचण येते थेट बोलल्यावर ऐकत नाही असे वाटत नाही. अनेकदा सूचनांचे पालन करत नाही आणि कार्ये पूर्ण करण्यात अपयशी ठरते अनेकदा कार्ये आणि क्रियाकलाप आयोजित करण्यात अडचण येते. बर्‍याचदा टाळतो, नापसंत करतो किंवा सतत मानसिक प्रयत्नांची आवश्यकता असलेल्या कार्यांमध्ये व्यस्त राहण्यास नाखूष असतो. अनेकदा वस्तू हरवते. बाह्य उत्तेजनांमुळे सहज विचलित होते. अनेकदा विसराळू असतो. अतिक्रियाशीलता आणि आवेगाची चिन्हे: अनेकदा हात किंवा पाय किंवा squirms सह फिजेट्स. अनेकदा वर्गात आणि इतरत्र जागा सोडतो. बर्‍याचदा सुमारे धावतो किंवा जास्त चढतो. शांतपणे खेळण्यात किंवा विश्रांतीच्या क्रियाकलापांमध्ये गुंतण्यात अडचण येते. बर्‍याचदा जाता जाता किंवा "मोटारने चालवल्यासारखे" कार्य करते. अनेकदा गरजेपेक्षा जास्त बोलतो. अनेकदा प्रश्न पूर्ण होण्याआधी उत्तरे काढून टाकतात. अनेकदा वळण घेण्यासाठी वाट पाहण्यात अडचण येते. अनेकदा व्यत्यय आणतो किंवा इतरांमध्ये घुसखोरी करतो

 

• ADHD चे निदान

एडीएचडीचे निदान चिन्हांची संख्या, वारंवारता आणि तीव्रता यावर आधारित आहे. मुलांमध्ये बेपर्वाईची किंवा अतिक्रियाशीलता आणि आवेगाची 6 किंवा अधिक चिन्हे असणे आवश्यक आहे (किंवा एडीएचडीच्या एकत्रित प्रकाराचे निदान करण्यासाठी प्रत्येक गटातून 6; एडीएचडीची चिन्हे पहा). चिन्हे कमीत कमी दोन वेगळ्या वातावरणात (सामान्यत: घर आणि शाळा) उपस्थित असणे आवश्यक आहे जेणेकरून एका परिस्थितीत विशिष्ट समस्यांबद्दल मुलाची प्रतिक्रिया ADHD म्हणून चुकीची होणार नाही. केवळ घरी किंवा शाळेत आणि इतर कोठेही चिन्हे दिसणे ADHD म्हणून पात्र ठरत नाही कारण अशी चिन्हे विशिष्ट परिस्थितीमुळे उद्भवू शकतात. मुलाच्या विकासाच्या पातळीसाठी अपेक्षेपेक्षा चिन्हे देखील अधिक स्पष्ट असणे आवश्यक आहे आणि 6 महिने किंवा त्याहून अधिक काळ उपस्थित असणे आवश्यक आहे. बहुतेकदा, निदान करणे कठीण असते कारण ते निरीक्षकाच्या निर्णयावर अवलंबून असते. तसेच, प्रामुख्याने दुर्लक्षित असलेली मुले त्यांच्या शैक्षणिक कार्यक्षमतेवर प्रतिकूल परिणाम होईपर्यंत लक्षात येण्यापासून वाचू शकतात.

एडीएचडीसाठी प्रयोगशाळा चाचणी नाही. वर्तन आणि विकासाच्या विविध पैलूंबद्दल प्रश्नावली डॉक्टर आणि मानसशास्त्रज्ञांना निदान करण्यात मदत करू शकतात. शिकण्याचे विकार सामान्य असल्यामुळे, एडीएचडी अस्तित्वात आहे की नाही हे निर्धारित करण्यात मदत करण्यासाठी आणि लक्ष न देण्याचे कारण म्हणून किंवा सहअस्तित्वातील समस्या म्हणून, विशिष्ट शिकण्याच्या विकाराची उपस्थिती ओळखण्यासाठी अनेक मुलांना मानसशास्त्रीय चाचणी मिळते.

शारीरिक तपासणी आणि काहीवेळा विविध रक्त आणि इतर चाचण्या इतर विकारांना वगळण्यासाठी देखील केल्या जातात.

 

• ADHD साठी रोगनिदान

महत्त्वाचे म्हणजे, ADHD असलेली बहुसंख्य मुले सर्जनशील आणि उत्पादक प्रौढ बनतात आणि ज्या लोकांना ADHD आहे ते शाळेतील परिस्थितींपेक्षा काम करण्यासाठी अधिक चांगले समायोजित करू शकतात. तथापि, बालपणात या विकारावर उपचार न केल्यास, अल्कोहोल किंवा मादक पदार्थांचे सेवन किंवा आत्महत्येचा धोका वाढू शकतो.

ADHD ची मुले सामान्यत: त्यांच्या बेफिकीरपणाची वाढ करत नाहीत, जरी अतिक्रियाशीलता असलेली मुले वयानुसार काहीशी कमी आवेगपूर्ण आणि अतिक्रियाशील बनतात. तथापि, बहुतेक पौगंडावस्थेतील आणि प्रौढ लोक त्यांच्या दुर्लक्षिततेशी जुळवून घेण्यास शिकतात. सुमारे एक तृतीयांश लोकांना उत्तेजक औषधांच्या वापरामुळे फायदा होत असल्याचे आढळून येते.

पौगंडावस्थेतील आणि प्रौढावस्थेत उद्भवू शकणार्‍या किंवा टिकून राहणाऱ्या इतर समस्यांमध्ये खराब शैक्षणिक उपलब्धी, अव्यवस्थितता (खराब कार्यकारी कौशल्ये म्हणून ओळखले जाणारे), कमी आत्मसन्मान, चिंता, नैराश्य आणि योग्य सामाजिक वर्तन शिकण्यात अडचण यांचा समावेश होतो.

ADHD: Epidemic or Over-Diagnosis? An increasing number of children are diagnosed with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). However, there is concern among doctors and parents that many children are misdiagnosed. A high activity level may be completely normal and simply an exaggeration of normal childhood temperament. Alternatively, it may have a variety of causes, including emotional disorders or abnormalities of brain function, such as ADHD. Generally, 2-year-olds are active and seldom stay still. A high activity and noise level is common up until age 4. In these age groups, and in children functioning developmentally in this age range, such behavior is normal. Active behavior can cause conflicts between parents and child and may worry parents. It also can create problems for others who supervise such children, including teachers. Determining whether a child’s activity level is abnormally high should not simply depend on how tolerant the annoyed person is. However, some children are clearly more active than average. If the high activity level is combined with short attention span and impulsivity, it may be defined as hyperactivity and considered part of ADHD. Scolding and punishing children for a high activity level usually backfires, increasing the child’s activity level. Avoiding situations in which the child has to sit still for a long time or finding a teacher skilled in coping with such children may help. If simple measures do not help, a medical or psychologic evaluation may be useful to rule out an underlying disorder such as ADHD.

 

• Treatment of ADHD

• Psychostimulant drugs
• Behavior modification

Children are treated with both behavioral therapy and stimulant drugs. Drugs help to relieve symptoms and allow children to participate more easily in school and other activities. Younger children, especially, benefit from combination therapy. For preschool-aged children, behavioral therapy alone may be all that they need.

The federal Individuals with Disabilities Education Act (IDEA) requires public schools to provide free and appropriate education to children and adolescents with ADHD. Education must be provided in the least restrictive, most inclusive setting possible—that is, a setting in which the children have every opportunity to interact with nondisabled peers and have equal access to community resources. The Americans with Disability Act and Section 504 of the Rehabilitation Act also provide for accommodations in schools and other public settings.

Drug therapy

Psychostimulant drugs are the most effective drug treatment. Methylphenidate and other amphetamine-like drugs are the psychostimulants most often prescribed. They are equally effective and have similar side effects. A number of slow-release (longer-acting) preparations are available in addition to the regular forms and allow for once-daily dosing and may help to prevent inappropriate use.

Side effects of psychostimulant drugs may include

• Sleep disturbances (such as insomnia)
• Appetite suppression
• Headaches
• Stomachaches
• Elevated heart rate and blood pressure
• Depression, sadness, or anxiety

Most children have no side effects except perhaps a decreased appetite. All side effects disappear when the drug is stopped. However, when taken in large doses for a long time, stimulants can slow children’s growth, and this slowed growth can continue into adulthood, so doctors monitor weight and height. If children are growing slowly or have other significant side effects, doctors may advise drug holidays. A drug holiday is stopping the stimulant drug at times when children do not need to be as attentive and focused, for example on weekends or during the summer. However, some children have great difficulty functioning even outside of school and may not tolerate drug holidays.

A number of other drugs can be used to treat inattentiveness and behavioral symptoms. These drugs include

• Atomoxetine (a nonstimulant ADHD drug)
• Certain drugs typically used for high blood pressure such as clonidine and guanfacine
• Antidepressants
• Antianxiety drugs

Sometimes, a combination of drugs is used.

Behavior management

To minimize the effects of ADHD, structures, routines, a school intervention plan, and modified parenting techniques are often needed. Children without significant behavior challenges may benefit from drug treatment alone. However, stimulants do not work around the clock, so adaptations may be needed to help with organizational and other skills. Behavioral therapy conducted by a child psychologist is sometimes combined with drug treatment.